 |
| Οpopanax chironium |
ξεχασμέναπολύτιμαφυτά
Opopanax chironium
K. Θ. Μπουχέλος Ομότιμος Καθηγητής Γεωπονικού Παν/μίου Αθηνών
Τα φυτά Opopanax της Οικογενείας Umbelliferae,είναι πολυετείς πόες με δέκα περίπου είδη στη Νότια Ευρώπη και την Ασία.
Στην Ελλάδα φύεται ο «αδρότριχος»ή « ηράκλειος»O. hispidus(Ferulahispida)σε καλλιεργούμενους και χέρσους αμπελώνες της Θεσσαλίας, Στερεάς, Πελοποννήσου, Νήσους Ιονίου και Αιγαίου, Κρήτη με κοινές ονομασίες: πολύκαρπο, αμπελώνας, πανάκεια, και ο « χειρώνιος»Ο.chironium, που φύεται σε μάλλον ξηρές, πετρώδεις περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδος. Η κομμεορητίνη του έχει φαρμακευτικές και μυρεψικές ( παρασκευή αρωμάτων) ιδιότητες.
Το όνομα του γένους (Oπoπάναξ) προέρχεται από τις λέξεις: οπός (= χυμός )+ παν (=όλα ) + ακέομαι ( θεραπεύω ) δηλαδή, « χυμόςπου θεραπεύει τα πάντα ». Πανάκεια ήταν άλλωστε και το όνομα μιας από τις κόρες του Ασκληπιού.
Γενικώς«πάνακες» οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν διάφορα φυτά τα οποία χρησίμευαν ως επουλωτικά και ιδίως κατά των δηγμάτων δηλητηριωδών ερπετών. Δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση με το γένος Panaxτων Araliaceaeαπό τις ρίζες των οποίων εξάγεται η γινσένη (ginseng). Η κομμεο-ρητίνη του έχει οσμήν μύρου.
Το όνομα του είδους: chironium(χειρώνιον) παραπέμπει στον Κένταυρο Χείρωνα (διά των χειρών κεντών την αύραν), τον υιό του Κρόνου και της Ωκεανίδος Νύμφης Φιλύρας, διδάσκαλο του Αχιλλέα και άλλων αρχαίων ηρώων (Ορφέα, Iάσονα) ακόμη και του μεγάλου Ασκληπιού σε ιατρική θεραπευτική, βοτανική, φιλοσοφία και αστρολογία.
Το O. chironiumφθάνει σε ύψος το ένα μέτρο περίπου και έχει κίτρινα άνθη. Οι τρυφεροί βλαστοί του (κάλφαστην Πάρο, μόπλευροστη Ρόδο) τρώγονται ως λαχανικό. Χαράζοντας το φυτό στη βάση των βλαστών, αναβλύζει υγρό το οποίο ξηραινόμενο στον ήλιο, γίνεται μια εδώδιμη ρητινώδης ουσία. Καιόμενη ως λιβάνι, αποδίδει μυρωδιά βαλσάμου ή λεβάντας.
Έχει χρησιμοποιηθεί ως εμμηναγωγό, αποχρεμπτικό και για θεραπεία άσθματος, χρόνιων φλεγμονών των εντέρων, αιμορροΐδων, υστερίας, υποχονδρίας και σπασμών. Ο Γεννάδιος μάλιστα, είχε προτείνει να αξιοποιηθεί εμπορικώς η κομμεορητίνη του O. chironiumτης Βοιωτίας.
.jpg) |
| Οpopanax chironium |
Toκαλοκαίρι του 2004, στο όρος Παρνασσός και σε υψόμετρο 1850 μ., συναντήσαμε ένα μάλλον περίεργο φαινόμενοσε συστάδα φυτώνOpopanax:κατά μήκος στελεχών των φυτών, υπήρχαν μικρές σταγόνες ρητινώδους υγρούπαρατεταγμένες περίπου σε ευθεία γραμμή και σε κανονικές αποστάσεις μεταξύ τους. Οι σταγόνες, χρώματος κιτρινοπορτοκαλί, προέρχονταν από τα δήγματα τέλειου κολεοπτέρου εντόμου Lixus ( Eulixus) umbellatarumτων Curculionidae.
Στη βάση των νεκρών αυτών στελεχών, παρατηρήθηκαν οπές εξόδου και ζώντα τέλεια άτομα του ιδίου εντόμου, γεγονός που σημαίνει ότι επέζησαν, παρά το δριμύ ψύχος του χειμώνα, στο υψόμετρο των 1850 μέτρων!
Το κολεόπτερο έντομο που προκαλεί την έκκριση του πολύτιμου ρητινώδους υγρού είναι το Lixus ( Eulixus) umbellatarumτο οποίο ανήκει στα Rhynchophora, στην οικογένεια Curculionidae,
Από την βιολογία και την ηθολογία του εντόμου δεν φαίνεται να υπάρχει ιδιαίτερος λόγος ώστε το τέλειο να τρυπά με το ρύγχος του τα στελέχη του φυτού από το εσωτερικό των οποίων τρέφονται οι προνύμφες του. Αποβλέπει σε κάτι χρήσιμο για την επιβίωσή του ή απλώς να θέλει να υπενθυμίσει στον άνθρωπο τη μεγάλη χρησιμότητα του εκκρινόμενου οπού;Πάντως, αξιοσημείωτο είναι το ότι: παρά την από αιώνων ευρεία χρήση της ρητίνης του Οpopanax, ποτέ δεν είχε αναφερθεί το L.umbellatarumως διεγερτικός παράγων εκκρίσεως της ρητίνης του!
.jpg) |
| Οpopanax chironium |
Ενώ είναι γνωστή η ρήση των αρχαίων Ελλήνων ότι .. όταν γεννήθηκε ο Απόλλων (στη Δήλο), από τη χαρά του ο Δίας έριξε όλο το “χρυσάφι” της γης στην Ελλάδα (Αιγαίο), γεγονός είναι ότι το φυτό αυτό αποτελεί μιαν ακόμη πολύτιμη πηγή, από τις άπειρες που η φύση έχει προικίσει τον ευλογημένον αυτόν τόπο, που μένει και αυτή ... αναξιοποίητη.
(Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα του σχετικού άρθρου που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Γεωργία – Κτηνοτροφία» εκδ. ΑγροΤύπος και το « HellenicPlantProtectionJournal»).
Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι A
1. Βuchelos, C. T., Evergetis, E. 2011.FirstrecordofLixusumbellatarumFabr.(Col.: Curculionidae) in Greece, on the medicinal herb Opopanax chironium, Hellenic Plant Protection Journal 4:53-56
2. Γεννάδιος, Π.Γ. 1959. Λεξικόν Φυτολογικόν,Εκδ. Μ. Γκιούρδα, Αθήναι
3. Dioscorides Pedanius Medicus, De materia medica “Pedanii Dioscuridis Anazarbei de materia medica” libr.V, ed. Wellman, M. Berlin (1907-1914 repr.1958)
4. Καββαδάς,Δ.Σ. 1956.ΕικονογραφημένονΒοτανικόν - Φυτολογικόν Λεξικόν, Αθήναι
5. Strid, A. 1986. The mountain flora of Greece, Cambridge Univ. Press, Vol.1 pp.714
6. Theophrastus“De Causis Plantarum” (ΠερίΦυτώνΙστορίαι) Vol.II, books 3-4, παρ.9, 15, 4-7 Loeb Classical Library, N0474 ed.& transl. B. Einarson,G.Link
7. Tutin, G.T. et al. 1972. Flora Europaea, Cambridge Univ. Press, Vol.3, pp. 360